İŞİTME ENGELİ NEDİR?
İşitme engeli, çok hafif dereceden çok ileri derecelere kadar farklılıklar gösteren yetersizliğidir. Diğer bir deyişle; işitme engelli bireyin işitme duyarlılığını, onun gelişim uyum, özelliklede karşılıklı iletişimindeki görevlerini yeterince yerine getirememe halidir. İşitme engelinin derecesi yada tipi ne olursa olsun, işitme engelli bireyler için sadece lisan ve konuşma gelişimini değil, zihin, sosyal ve duygusal gelişimini de etkilemektedir.
İşitme engeli, çok hafif dereceden çok ileri dereceye kadar farklılık gösterebilir. Aşağıdaki sınıflama,500-1000-2000 Hz. Frekanslarındaki işitme eşikleri ortalaması esas alınarak elde edilen, çocuklardaki uluslar arası standartları göstermektedir.
Hiç işitmesi olmadığını düşündüğünüz işitme engelli çocukta bile kalıntı bir işitme mevcuttur. Fakat bu işitme, onun konuşma ve işitmeye dayalı lisanı, dolaysıyla konuşmayı geliştirmesine yeterli olmamaktadır.
İŞİTME ENGELLİ ÇOCUĞU OLAN AİLELERİN İZLEMESİ GEREKEN SÜREÇ
İşitme engelli çocuğu olan aileler hastanelerden işitme engeliyle ilgili aldıkları raporla oturdukları yere en yakın Rehberlik ve Araştırma Merkezlerine başvururlar. Rehberlik ve Araştırma Merkezinde işitme engelli çocukların eğitsel durumlarıyla ilgili olarak inceleme raporları düzenlenmektedir. Rehberlik ve Araştırma Merkezince gerekli bilgiler düzenlenerek yerleştirme için İl/İlçe Milli Eğitim Müdürlüğüne gönderilmektedir. Yerleştirme İlköğretim ve Özel Eğitim Yönetmeliklerine göre yürütülmektedir. Okul yönetimlerinin bu konudaki tutumları İl/İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünce takip edilmektedir.
ÇOCUKLARDA İŞİTME KAYBININ BELİRTİLERİ
- Sık geçirilen kulak enfeksiyonları , tekrarlayan orta kulak rahatsızlıkları.
- Sık tekrarlayan kulak ağrıları.
- Belli sesleri duymada ve sesin yönünü bulmada zorluk çekme.
- Yüksek şiddetteki seslere daha iyi yanıt verme.
- Gürültülü ortamlarda sesi ayırt etmede zorluk çekme.
- Sesin geldiği yere daha yakın olmak istemek ya da daha yüksek sesle dinleme.
- İsteklerini jest, mimik ve görsellerle ifade etmeye çalışmak.
- Konuşmasında ritim, ton ve vurgulama olmaması.
- Dil ve konuşma gelişiminde gecikme.
- Konuşan kişinin yüzüne bakma ihtiyacı hissetme.
- Konuşurken bazı seslerin atlanması.
- Komutları ve soruları yanlış anlama, sık sık ‘’Ne? ‘’ sorusunu tekrarlama.
İŞİTME ENGELLİ BİREYLERDE ERKEN TANININ ÖNEMİ
*İşitme engelinin erken tanılanması işitme engelli bireyin psikolojik, sosyal ve zihinsel gelişimini önemli ölçüde etkiler.
* tedavi süreci daha erken zamanda başlar.
*işitme cihazını kullanmaya daha erken başlamış olur.
* çocuğun iletişimi artar ve sosyal becerilerinin gelişmesini sağlar.
* ailenin durumu daha çabuk kabullenip uyum sağlamasına yardımcı olur.
* çocuğun eğitiminde daha hızlı ve kolay ilerlemesi açısından avantaj sağlar.
İŞİTME ENGELLİ ÇOCUKLARIN DİL GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
- İşitme kaybının derecesi
- Erken tanı ve eğitime başlama zamanı
- Aile ve eğitimci işbirliği
- İşitme kaybının oluşma yaşı
- İşitme cihazının takıldığı zaman ve doğru kullanımı
- Ailenin eğitim alması
- Eğitim ortamının işitme engelli bireye uygunluk seviyesi
İŞİTME KAYBININ ORTAYA ÇIKARDIĞI ENGELLER ve YAKLAŞIM YÖNTEMLERİ
0–20 Db NORMAL Normal işitme sınırları içerisindedir.
21–35 dB HAFİF Konuşma seslerinin bazılarını duyabilme güçlüğü vardır. İşitme cihazını kullanılması ve okulda tercihli oturma gerekir.
36–55 dB ORTA Karşılıklı konuşmaları anlamada güçlük çeker. İşitme cihazı, işitme konuşma eğitimi ve okulda tercihli oturma gerekir.
56–70 dB ORTA-İLERİ İşitme cihazı olmadan karşılıklı konuşmaları izleyemez, Bireysel ve grup ile işitme konuşma eğitimine alınmalıdır.
71–90 İLERİ Konuşma seslerini duyamaz. Sadece cevredeki şiddetli sesleri duyabilir. İşitme cihazı ve özel işitme konuşma eğitimi gereklidir.
91- dB üstü ÇOK İLERİ Çok yüksek şiddetteki sesleri duyabilir. İşitme cihazı ve özel işitme konuşma eğitimi gereklidir.
İŞİTME KAYIPLARININ SINFLANDIRILMASI
İşitme kayıplarını, kulakta işitme kaybını meydana getiren hastalığın yerine göre iki ana grupta toplayabiliriz.
1. İletim tipi işitme kaybı
2. Sensöri-nöral işitme kaybı
İLETİM TİPİ İŞİTME KAYIPLAR’ ında hastalık ve dış kulaktan başlayıp, orta kulağa kadar uzanır. Bu tip kayıplarda , tıbbi ve cerrahi tedavi genellikle sonuç verir. Ancak sonuç alınmadığı takdirde işitme cihazına gerek duyulabilir.
SENSÖRİ-NÖRAL İŞİTME KAYBI ise, koklea (iç kulak) ve kokleanın daha üst kısmını etkileyen hastalıkların meydana getirdiği işitme kayıplarıdır. Bu tip kayıplarda hasar iç kulakta veya iç kulaktan beyine sesleri ileten sinir sistemindedir. İç kulak tipi kayıplarda işitme ile birlikte anlama yeteneği de bozulur .
Ayrıca, iki temel işitme kaybı dışında, orta ve iç kulak hastalıklarının bir arada bulunduğu mikst (karışık) tip işitme kayıpları ile sadece beyindeki işitme merkezlerini etikleyen hastalıkların yol açtığı merkezi işitme kayıpları da vardır.
İŞİTME ENGELLİ ÇOCUKLARIN EĞİTİMİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKLİ NOKTALAR ve YAKLAŞIMIN TEMEL PRENSİPLERİ
· Konuşmalarınızı işitme engelli çocuk tarafından görülebilecek ortamda yapın. Bu en net, en doğru ve en iyi şekilde konuşan kişinin dudaklarının görüntüsüdür. Şayet, konuştuğunuzda çocuk dudaklarınızı görebilirse, daha iyi anlayabilir. Bir sigara, fazlaca
sakal ve bıyığın çocuğun görüşünü kapattığını unutmayın. Işığın sizin dudaklarınızın üzerinde olmasına dikkat edin.
· Konuşurken yüzünüzü çocuktan çevirmeyin, tahtaya yazı yazarken konuşmayın.
· Konuşma sırasında yüz yüze hemen hemen onun göz seviyesinde olmaya dikkat edin.
· Sınıf konuşmalarını ve tartışmalarını daima sınıfın ön tarafından idare edin.
· Konuştuğunuz zaman çocuğun sizi duyabildiğinden emin olun.
· Normal konuşma düzeninizi değiştirmeyin. ABARTILI DUDAK HAREKETLERİNDEN KAÇININ.
· Herhangi bir kafa, el vücut hareketi çocuğun dikkatini dağıtacağından, konuşma sırasında bu hareketlerinden kaçının.
· İşitme engelli çocuk da normal işiten çocuk gibi bir çocuktur ve diğer çocukların arasına, oyunlarına katılmak ister. Bu yüzden diğer çocuklara işitme özrünü anlatmalı ve bu çocuğa karşı nasıl davranmaları gerektiğini söylemelisiniz.
· Tüm öğrencilerinizden işitme engelli çocukla konuşurken açık ve anlaşılır bir şekilde ve yüz yüze konuşmalarını isteyin.
· Doğal ve açık ifadelerle konuşun, ses tonunuzu fazla yükseltmeyin.
· Fazla gürültülü ortamların çocuğu rahatsız edeceğini ve konuşmalarını ayırt etmede zorluk çekeceğini unutmayın.
· İşitme engelli çocuklara, sizi ve arkadaşlarını daha iyi görebilecek ve işitebilmek amacı ile oturdukları yeri değiştirebilme olanağı sağlayın.
· Çocukla iletişim kurarken ona, dinlemesi ve düşünmesi için zaman tanıyın. Çocuğun ne söylediğinizi anlamadığını araştırın, çocuğa bazı şeyler sorun ve size, doğru cevap verip vermediğine bakın.
· Çocuğun işitme kaybı ile lisan gelişimi hakkında yeterli bilgiye sahip olun.
· Konuşurken bizi dinleyen kişiye, söylediğimiz şeyi daha iyi ifade edebilmek için vücudumuzun bazı bölgelerini kullanınız. Üzüntü, korku, şaşkınlık, sevinç ve diğer pek çok duygunuzu yüzünüzle gösterebilirsiniz. Konuşurken elerinizi de kullanabilirsiniz (Örnek: Cisimlerin boyutların gösterebilmek için ). Diğer çocuklara da işitme engelli çocukla iletişim kurması için bunları öğretebilirsiniz. ANCAK BU HİÇBİR ZAMAN İŞARETLE KONUŞMA ANLAMINDA OLMAMALIDIR. İşaret lisanın, çocuğun konuşma gelişimini olumsuz yönde etkileyen faktörlerden biri olduğunu unutmamalısınız.
· İşitme engelli çocukların kendilerini anlatma zorlukları olduğundan, sınıfta onlara daha fazla zaman ayrın ve kendisini ifade edebileceği farklı yolları anlamaya çalışın.
· Çocuğun hareketleri istenmeyen şekilde olursa “hayır” diyerek onu ikaz edin. Eğer çocuk sözel cezadan anlamıyorsa, yüz ifadenizi değiştirerek istenmeyen bir hareket yaptığının farkında olmasına yardımcı olun.
· Sakin, sevecen ve tutarlı olmaya çalışın.
· İşitme engelli çocukların yaşıtları ile sosyal iletişim kurmalarında serbest oyun saatlerini değerlendirin.
· Davranışsal iletişiminden (yani, dokunma gibi durumlar) kaçının. İŞİTME ENGELLİ ÇOCUĞUN İŞİTME KALINTISINI KULLANABİLMESİ İÇİN SÖZEL İLETİŞİM KURUN.
· Kitle iletişim araçlarını araçlarını kullanacak dersler hazırlayın. Özellikle işitme engelli çocuğun eğitiminde yetersiz kalabileceklerini, yalnız başlarına sorunlarla baş edemeyeceklerini ve çocuğa istedikleri düzeyde destek olamayacaklarını düşünürler. Bu düşünce öğretmenin diğer meslek grupları ile etkileşiminin ve işbirliğinin zorunlu olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Bunlar; aile, hekim, odyolog, psikolog, psikolojik danışman, rehberlik uzmanları, özel eğitimciler ve terapistlerdir.
· Özürlü çocukların kapasitelerini en iyi şekilde kullanabilmeleri için çocuğu pek çok yönü ile değerlendirin ve ona en uygun olan eğitim programlarını saptayın.
· İşitme engelli çocukların kullandıkları işitme cihazlarının ÖNEMİNİ, BAKIMINI, KAPASİTESİNİ ve NASIL KULLANILMASI GEREKTİĞİNİ ÖĞRENİN.
· İşitme engelli çocuğun müzik yeteneğini geliştirmeyi ve program dışı grup faaliyetlere katılmaya teşvik edin.
· İşitme engelli çocuğu, işiten çocuklarla ya da işitme engelli yada her iki gurupla mutlaka kaynaştırın.
· Mümkünse öğretmenin sürekliliğini sağlayın ve değişimi engelleyin.
· İşitme engelli çocuğun da normal çocuklar gibi aynı gereksinimlere, arzulara sahip olacağını unutmayın.
Ailelere Öneriler
Çocuğun eğitiminde önemli yeri olan ailelerde, ilişkiler samimi ve içten olmalıdır. Çocuğun özelliklerinin bilindiği ve engelin kabullenildiği evde gelişim istenilen yönde olur.
Özürlü bir çocuğa sahip ailelerde kendine özgü yoğun stres ve sorunlar yaşanır. Öncelikle bu ailelerin yaşadığı yoğun stresi sindirmeleri ve çocuklarının engelini kabul etmeyi kolaylaştırmaları için, psikolojik danışma merkezi v.b. kurumlardan psikolojik yardım almalıdırlar.
İşitme engelli öğrenci aileleri kendi aralarında iletişim kurmalıdırlar. Bu yolla birbirlerinden yararlanmalıdırlar.
Aileler, okul yönetimi ve öğretmen işbirliği ile okulda yapılan bilimsel toplantı, panel ve kültürel etkinliklere katılmalıdırlar.
Aileler okula ve öğretmenlere yardımcı olmalıdırlar.
Aileler, çocuklarının gelişimlerini izleme sorumluluğunu yüklenebilecek durumda olmalıdırlar. Onları izleme defteri tutabilirler. Tutulan defteri ara sıra öğretmenle birlikte gözden geçirebilirler.
Eğitimcilere Öneriler
Eğitimin niteliğini arttırmak ve hedeflenen davranışların istenilen yönde kazanılması ve kalıcı olması aile ile yapılacak işbirliği sayesinde gerçekleşebilecektir. Aile ile işbirliği, sorunların büyümeden fark edilmesini sağlayacaktır.
Engelli çocuğa sahip ailelerle ilişkilerde hoşgörü, anlayış ve sabır olmalıdır.
Çocuğun eğitiminde önemli bir yeri olan ailenin dinamiklerini harekete geçirmek eğitimcinin görevidir.
Öncelikle aileye, okul ve sınıfa yakın olma duygusu verilmelidir.
Bütün eğitim uygulamalarında ve planların hazırlanmasında mümkünce aile katılımı sağlanmalıdır.
Aile ile işbirliği okulun açıldığı günden başlayıp düzenli aralıklarla devam etmeli, güçlükler karşısında karşılıklı bilgi ve deneyimlerden yararlanılarak çözüm yollarına gidilmelidir.
Aile ile kurulacak işbirliğinde ailenin bilgi gereksinimleri göz önüne alınarak aileye özel eğitim, işitme cihazı, engelden dolayı ortaya çıkabilecek güçlükler ve yeni gelişmeler hakkında bilgi verilmelidir.
Aile ile işbirliği sağlamak ve iyi ilişkiler geliştirmek için okulda ve sınıfta düzenlenen sosyal ve kültürel etkinliklerde aile katılımı sağlanmalıdır.
Eğitimci tarafından işitme engelli öğrenciyi doğal ortam içerisinde gözleyebilmek ve iyi ilişkiler geliştirebilmek için ev ziyaretleri yapılmalıdır.
İşitme cihazının işitme engelli çocuğun eğitiminde gerekli ve zorunlu olmasının nedenleri açıklanmalı, cihazı olmayan öğrencinin cihazlandırılması konusunda aileye önerilerde bulunulmalıdır.
Sınıftaki etkinliklerden aile haberdar edilmelidir. Çocuğun sınıftaki durumu, düzeyi aileye bildirilmelidir. İşitme engelli öğrencilerin velisi dışındaki diğer ailelerinde kaynaştırma konusunda bilgilendirilmesi, desteklerinin alınması sağlanmalıdır.
Aile ile kurulan işbirliğinde sadece not bildirimi, para toplama gibi hususlar düşünülmemelidir.
Aile eğitimi sürecinde, aşağıda belirtilen konulara dikkat edilmelidir:
· İşitme engelinin türü, özellikleri, nedenleri hakkında basit ve şematik olarak açıklamalar yapılmasına,
· İşitme engelli çocuğun cihazlandırılması, kullanılacak cihazın temini ve bakımı hakkında bilgiler verilmesine,
· İşitme engelli çocukların sağlıklı gelişebilmesi için bedensel, psikolojik, sosyal, duygusal temel ihtiyaçları ve bunların karşılanabilmesinde ailenin yardım alabileceği kurum ve kuruluşlar hakkında açıklamalar yapılmasına,
· Anne babaların ve çocuğun yakın çevresindekilerin, işitme engelli çocuk ile nasıl iletişim kurabilecekleri ve engelini nasıl kabullenebilecekleri konularında bilgiler verilmesine,
· İşitme engelli çocuğun gelişim özellikleri, özellikle gösterdiği akademik ve sosyal gelişmeler hakkında bilgi verilmesine,
· Özel eğitim gerektiren birey ve ailesinin sahip olduğu yasal haklar ve bu doğrultudaki yasal düzenlemeler hakkında açıklamalar yapılmasına önem verilmelidir.
Ailelerin belirtilen konularda bilgilendirilmesi, bilinçlendirilmesi ve yönlendirilmesi, karşılaştıkları sorunları çözmede onlara yardımcı olacaktır